Ponad sześćdziesiąt lat minęło od zakończenia drugiej wojny światowej, przeszły więc do przeszłości zbiorowe i indywidualne dramaty tamtych wydarzeń. O przebiegu i ofiarach wojny najmłodsze pokolenie dowiaduje się z encyklopedii i podręczników historii, bo rodzicom pozostały tylko mgliste obrazy. Uczestnicy wszystkich frontów tej wojny odeszli już do przeszłości. Odmeldowanych na wieczną wartę wspomina się czasem na uroczystych rocznicowych apelach. Tak zdecydowały ich metryki. Jednak pozostały po nich wspomnienia. Te ustne też rychło przejdą w niebyt, pozostaną te spisane i przekazane do społecznego obiegu.

Szczególną chęcią ocalenia od niepamięci kierował się Czesław Knopp, żołnierz tej wojny, jeden z niewielu żyjących jeszcze świadków frontowych zmagań. Jest to świadek jakby nietypowy, spoza szablonu, jeden z tych z odmiennym wojennym życiorysem człowieka z Pomorza. Podczas swoich bytności w Tczewie często odwiedzał redakcję naszego wydawnictwa [Kociewskiego Kantoru Edytorskiego]. Po opublikowaniu w „Kociewskim Magazynie Regionalnym” wspomnień o przedwojennym Tczewie, zwierzył się z tego, że ma zamiar spisać wspomnienia z czasów wojny. Ale nachodziły go wątpliwości: uczynić czy nie uczynić publiczny użytek ze swoich krętych, owych nietypowych losów? Warto czy nie warto wydać takie wspomnienia? Irytowała go nikła wiedza współczesnych na temat „pomorskich dróg”, często opacznie krzywdząco interpretowanych nawet przez historyków i polityków. Dlatego we Wstępie autora znalazło się sporo rzetelnych wyjaśnień: dlaczego Pomorzanie zostali wmanewrowani w polityczno–narodowościowy tygiel okupantów niemieckich, dla Pomorzan przygotowany z wyjątkowo wyrafinowanymi zamiarami.

Dlatego też Czesława Knoppa wojenna droga do wolności wiodła w niechcianym uniformie w czołgu przez Stalingrad, by zakończyć ją już w polskim mundurze zachodnich formacji, docelowo w Londynie. Autor jest w swoim opisywaniu bardzo dokładny, nawet przesadnie szczegółowy, pozwalający na podejrzenia o zmyślenia. Spotkać można w tym tekście obszerne fragmenty drobiazgowych opisów, denerwujące jednych, innych wielce satysfakcjonujące. Taka właśnie jest literatura wspomnieniowa — osobista, zezwalająca na użycie własnej formy wypowiedzi. U Knoppa wyłania się spisana gawęda, opowiedziana swoimi słowami wprost do słuchacza. W tego słuchacza musi się zamienić czytelnik. Autor w osnowę prawdziwych zdarzeń historycznych, wspartych często przytoczonymi dokumentami, informacjami prasowymi, wplata wątki osobistych przeżyć, wrażeń, tęsknot i niezadowoleń. Tym charakteryzuje się dobre pamiętnikarstwo, piśmienniczy dowód, uzupełniający wiedzę o czasach minionych. Dowód to tym bardziej cenny, gdy rzemilczenia oficjalnych opisywaczy dziejów spowodowały intelektualną pustkę. A przecież próbowano obejść prawdę o losach perfidnie eksterminowanych Pomorzan, a brytyjska Polonia początkowo niechętnie ujawniała obojętność zachodnich sojuszników wobec niedawnych polskich sprzymierzeńców. Książka Czesława Knoppa próbuje rozwiać wszelkie wątpliwości i doprecyzować historyczne półprawdy. Między innymi dlatego warto ją przeczytać. Wielu czytelnikom pomoże pewne fakty właściwie w głowach poukładać.

Z przeświadczeniem, że jest to dobra i potrzebna książka, zachęcam do jej lektury.